Lekkage van een OCAP CO2-leiding

Het is dinsdagmiddag 25 september 2018 als bij graafwerkzaamheden in Honselersdijk een OCAP-leiding* met CO₂ wordt geraakt. Er ontstaat een lek van circa 30 centimeter op een t-splitsing in de buisleiding. De buisleiding zelf heeftd een diameter van 40 centimeter. Door de hoge druk die achter de uitstroom van de CO₂ zit, is er een enorme herrie in de omgeving van het lek.

De eigenaar van de leiding onderneemt direct actie om de leiding af te sluiten. Maar de dichtstbijzijnde afsluiter bevindt zich op circa vijf kilometer van de breuk en het afsluiten is bovendien complex; dus dat is niet zomaar gebeurd.

AGS

Claudia Prins is AGS en wordt ter ondersteuning ter plaatse gevraagd, omdat de tankautospuit en de OvD geen directe mogelijkheid hebben CO₂ te meten. ‘Omstreeks 14:00 uur kreeg ik de melding van een ongeval met gevaarlijke stoffen,’ vertelt Prins. ‘Al snel blijkt dat het gaat om een lekgeslagen buisleiding met CO₂ en als AGS beschik ik wel over een CO₂-meter.”

Aanrijdend bleek al dat met de 4-gasmeter was gemeten en dat het zuurstofpercentage was gedaald naar 20,2%, een behoorlijke daling.

Afzetting

De OvD heeft ruim afgezet met een opstellijn op enkele honderden meters vanaf het lek. Binnen honderd meter van het lek wordt ademlucht gedragen. Het is goed te zien dat het CO₂ zich gedraagt volgens het verwachte patroon (laag bij de grond blijven en zich verplaatsen naar de dieper gelegen delen) en zich ophoopt in bijvoorbeeld slootjes. Later, als het verspreidingsgebied van het CO₂ goed in kaart is gebracht, wordt het afgezette gebied verkleind tot 25 meter rondom het lek.

Problemen

De afzetting geeft echter wel enkele problemen. De leiding lag vlak naast een veelgebruikt fietspad. Omdat je CO₂ niet ziet en ruikt, is er bij voorbijgangers er geen gevaarbesef. Het kost daarom moeite om het publiek weg te houden. Ook hebben enkele nabijgelegen bedrijven lager liggende parkeerplaatsen. Hier hoopt het CO₂ zich op voor de ingangen van deze bedrijven. Daarom moet het personeel binnenblijven. Maar dit kan onmogelijk de hele avond zo voortduren…
Er wordt besloten dat het brandweerpersoneel, met ademlucht op, de auto van de medewerkers voor de ingang parkeert. De medewerker moet vervolgens instappen en direct wegrijden. De gemeten concentratie maakt dit acceptabel. En er moet worden voorkomen dat personeel te lang op de parkeerplaats blijft hangen.

Inblokken

Als een leiding eenmaal is ingeblokt, duurt het lang voordat het CO₂ verdwenen is uit het betreffende leidingdeel. Zeker omdat op een bepaald moment de druk achter de uitstroom weg is. Maar door het inblokken kan de afzetting steeds verder verkleind worden, tot het punt is bereikt dat de impact van de concentratie op de omgeving minimaal is. Dat is ook het punt waarop de brandweer weer vertrekt. De gemeten waarde hoeft op dat moment ook niet nul te zijn, want dat zou erg lang gaan duren. Er zit een verschil tussen noodhulp en nafase, namelijk stabilisatie van het incident of het repareren van de leidingbreuk. Als de impact op de omgeving beperkt en acceptabel is, kan het incident worden overgedragen aan de eigenaar van de leiding voor de nafase.

‘Als ik terugkijk op dit incident vind ik dat door de eerste eenheden de eerste fase goed is gehandeld. Het af te zetten gebied was goed bepaald. Ook de kennis van de 4-gasmeter, waarin op basis van de zuurstofdaling te zien is dat er uitstroom is van een ander gas zoals CO₂, is goed toegepast’, aldus Prins. Ook kijkt ze tevreden terug op het afpellen van het incident, van het afzetten van een steeds kleiner gebied tot het weer naar huis laten gaan van het personeel, en overdracht of nafase. Bij een volgend incident zou Prins wel meer duidelijkheid aan de voorkant creëren over de tijd dat het inblokken nog gaat duren. Nu werd dit door de eigenaar van de leiding enkele keren met een half uur tot een uur verlengd. Dat zou aan de voorkant strakker geregeld moeten worden. ‘Ook zou ik in het vervolg een duidelijker plan maken, nu verliep alles relatief ‘on the go’. Met een duidelijker plan, verloopt het incident wat strakker.’

* Door deze leiding wordt CO₂ vanaf Shell Pernis aan de glastuinbouw in het Westland, Lansingerland, Delfgauw en Wilgenlei geleverd.

'Mijn collega’s die bij wijze van spreken morgen bij een vergelijkbaar incident kunnen komen te staan wil ik meegeven: denk goed na over de veiligheidsafstanden die je hebt geleerd, maar blijf wel kijken naar de praktijksituatie. Vraag jezelf af of de geleerde afstanden uit de theorie kloppen met de praktijk die je aantreft. De situatie is ter plaatse namelijk altijd grilliger dan in theorie wordt uitgedacht. Denk daarnaast goed na over je punt van overdracht aan de eigenaar van de leiding: de gemeten waarde hoeft niet altijd 0 te zijn voor je het incident overdraagt.'
Claudia Prins, Adviseur Gevaarlijke Stoffen

Handelingsperspectief

De vijf belangrijkste handelingsperspectieven bij de bestrijding van een incident met grootschalig gebruik van CO₂ zijn:

Bepaal het bron- en effectgebied.
Waarschuw en ontruim indien nodig de omgeving.
Bij een horizontale gasuitstroom na een leidingbreuk: het CO₂ wordt over grote afstand weggeblazen (tot ongeveer 60 m). Daarna verspreidt het opgemengde gas zich verder onder invloed van de wind.
Bij een verticale gasuitstroom na een leidingbreuk: het CO₂ verspreidt zich tot grote hoogte. Tijdens de expansie verdunt het zich sterk waardoor het zich niet meer als een zwaar gas gedraagt. Daardoor is de concentratie van CO₂ op de grond zodanig laag dat alarmeringsgrenswaarde (AGW) niet bereikt zal worden.
Bij een drukloze uitstroom: bij een vrije horizontale uitstroming van kooldioxide ontstaat een smalle langgerekte wolk. Vocht in de lucht condenseert; daardoor is de wolk zichtbaar als mist. Omdat CO₂ zwaarder is dan lucht, kan bij een drukloze uitstroming puur CO₂ zich als een zwaar gas gedragen. Hierdoor kan ophoping van CO₂ in lager gelegen ruimtes ontstaan.